Stanowisko Nr 1/2016 Miejskiej Rady Seniorów
z dnia 4. kwietnia 2016 r. w sprawie mieszkalnictwa i budownictwa dla seniorów Poznania

1. Należy opracować założenia długofalowej polityki senioralnej w Poznaniu na najbliższe 5 lat (2017 – 2022). Polityka senioralna winna uwzględniać kwestię mieszkalnictwa dostosowanego do sytuacji oraz możliwości zarówno finansowych, jak i potrzeb ludzi starszych.
2. Niezbędna jest budowa nowych mieszkań oraz/lub zespołu mieszkań (osiedli) z odpowiednią infrastrukturą i usługami (przykład: ul. Drewlańska).
3. Należałoby w nowo budowanych w Poznaniu miejskich budynkach wydzielić 10% zasobu lokali i przystosować je do potrzeb seniorów. Program budowy mieszkań komunalnych dla „młodych” i rodzin wielodzietnych nie uwzględnia seniorów.
4. W założeniach „Długofalowej polityki senioralnej” należy uwzględnić pilną budowę ośrodków dla osób terminalnie chorych (łącznie min. 100 miejsc) oraz nowe, mniej liczne domy pomocy społecznej (dla łącznie ok. 300 osób).

Część eksplikatywna

Skuteczne rozwiązywanie problemów mieszkaniowych seniorów 60+ stanowiących prawie ¼ część mieszkańców Poznania, wymaga zaangażowania wielu podmiotów, w tym zwłaszcza władz lokalnych jako inicjatora i koordynatora.

Rosnąca publiczna i polityczna troska o seniorów skłania do rozważenia kilku kierunkowych rozwiązań problemu wskazanych poniżej w hierarchicznym porządku, poczynając –zdaniem MRS- od najważniejszego:

1. Kluczowym narzędziem określającym, jak rozwiazywać kwestie mieszkaniowe seniorów, powinna stać się lokalna senioralna strategia mieszkaniowa (LSSM), ukazująca wizję rozwiązywania problemu w średnio- i długoterminowej perspektywie.

2. Angażowanie Seniorów w większym stopniu w procesy decyzyjne dotyczące adaptacji obecnych zasobów mieszkaniowych, będące wyrazem preferowania samodzielnego „starzenia się w miejscu zamieszkiwania“ (domu, mieszkaniu – ok. 87 % mieszka w bud. wielorodzinnych komunalnych i spółdzielczych), co wydaje się mimo wszystko tańszym rozwiązaniem od innych możliwości.
3. Budowa publiczna obiektów senioralnych dla kolektywnego zamieszkiwania.
4. Obok publicznego budownictwa DPS-ów dla sędziwych seniorów, które mimo wszystko rozwija się, powinno się też zwrócić większą uwagę na społeczne budownictwo mieszkaniowo-senioralne.
5. Wreszcie, stworzenie mocniejszej motywacji dla rozwoju budownictwa rynkowego.

6. Podkreślamy, że w każdym rodzaju budownictwa należy akcentować potrzebę senioralnego budownictwa integrującego (np. budynki dla max. 30-40 osób).

7. Pilnej uwagi wymaga narastający problem (niezgodnego z prawem) całorocznego zamieszkiwania w Rodzinnych Ogrodach Działkowych Stowarzyszenia PZD. Szacuje się, że w 88 ROD Poznania liczących 17 tys. działek zamieszkuje 3,5 do 4 tys. osób, w tym część seniorów i niepełnosprawnych. Dla części z nich, to jedyny sposób, by nie zostać bez dachu nad głową. Więcej zob. załącznik – Pismo Komisji Polityki Społecznej OZ PZD.

MRS przedkłada Władzom Miasta swoje stanowisko w ramach posiadanych trzech funkcji (inicjatywnej, doradczej, opiniodawczej) z dużym przekonaniem, że znajdzie ono zrozumienie i przychylność. Wynika to z faktu, że w zaktualizowanej przed dwoma laty „Strategii rozwoju miasta Poznania do 2030 roku“, w programie ‚Obywatelski Poznań‘ w planowanych działaniach mowa jest o budowaniu „poczucia identyfikacji z miastem“ oraz o takiej realizacji programu, który „służyć ma wyzwoleniu energii społecznej mieszkańców i wykorzystaniu potencjału, jaki daje partycypacja społeczna w kształtowaniu rozwoju miasta.“ (s.184). Nadto, w programie „Poznań wrażliwy społecznie“ znajduje się na s. 188 zapewnienie o „Funkcjonowaniu Poznania jako miasta wrażliwego na problemy społeczne mieszkańców.“

Natomiast na s. 189 pkt 3 przewiduje się „Wzmocnienie samodzielności osób starszych“ poprzez m.in. „Zapewnienie mieszkań dostosowanych do potrzeb seniorów […], a także zapewnienie wsparcia i pomocy osobom starszym […].“
Jednocześnie w „Strategii…“ omawiany problem nie jest ujęty w takim zakresie, jaki jest przedmiotem uwagi MRS wyrażonej w niniejszym stanowisku. 

Uzasadnienie zagadnień ujętych w siedmiu punktach eksplikacji 

Ad. 1

Na potrzebę przygotowania LSSM pragniemy zwrócić jako MRS uwagę zarówno Władz Miasta, jak też organizacji społecznych i podmiotów prywatnych, podkreślając jednocześnie, że „Strategia rozwoju miasta Poznania do roku 2030“, która powstała w 2010 roku, a zaktualizowana w grudniu 2013 r. ( zob. http://www.poznan.pl/mim/main/strategia-rozwoju-miasta-poznania-do-roku-2030-aktualizacja-2013,p,14886,26640,26644.html) przedmiotowy problem zaledwie sygnalizuje (np. s. 184, 188, 189), chociaż miało to być w wybranych aspektach kontynuacją priorytetu zadaniowego zawartego w Miejskiej Strategii Polityki Społecznej: poprawa i ochrona jakości życia seniorów (Uchw. RM nr XXXIII 2003 z 18 XI 20103) oraz Programu ‚Seniorzy‘ realizowanego w latach 2005-2010 (zob. http://mrs.poznan.pl/program-seniorzy-dzisiaj-to-juz-retrospekcja-ale-ciekawa/ )

Prace nad taką strategią powinny rozpocząć się od podjęcia decyzji o opracowaniu LSSM, sfromułowania celu, powołania zespołu, diagnozy stanu obecnego, analizy i hierarchizacji problemów, wskazania rozwiązań oraz planu operacyjnego wyznaczającego kolejność zadań i listę zaangażowanych podmiotów wraz z ich rolą w przedsięwzięciu. Pomocny w tym może być ‚Raport z wywiadów realizowanych w ramach projektu pt. Badania potrzeb mieszkaniowych… s. 4-6, 18-19, zleconych w 2015 r. przez Wydział Rozwoju Miasta UM.
Momentem startu dla takiego działania zarządczego byłoby uchwalenie LSSM przez Radę Miasta jako dokumentu wiążącego.

Podjęcie realizacji LSSM oznaczałoby również konieczność wdrożenia niezbędnej czynności ewaluacji, pozwalającej sprawdzać zdolność do skutecznej implementacji strategii i aktualizowania jej poprzez dostosowywanie z biegiem czasu do zmieniających się potrzeb w zakresie celów i zadań. W tym kontekście mówi się zwykle o kilku grupach „produktów“: mieszkaniach samodzielnych; mieszkaniach ‚serwisowanych‘ – oferujących wspomaganie, tj. pomoc domową i doraźną opiekę zdrowotną; obiektach/mieszkaniach ‚opiekuńczych‘ z całodobową opieką czy mieszkaniach chronionych (art. 53 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej). Potrzeba elastyczności strategii jest w tej sytuacji zrozumiała.
Ewaluacji powinien systematycznie dokonywać wyłoniony do tego celu niezależny zespół, przekazując raz w roku zangażowanym podmiotom stosowną informację, w tym do MRS. Uważamy, iż bez takiego rozwiązania idea ewaluacji z czasem „rozmyje się“. (W.Churchill powiedział: Niezależnie od tego, jak piękną masz strategię, trzeba od czasu do czasu przyjrzeć się efektom).

Ad. 2
Modernizację istniejącego zasobu sugeruje też zlecone przez UM badanie potrzeb mieszkaniowych z 2015 r. („Analiza wielokryterialna pt. Potrzeby i preferencje mieszkaniowe poznaniaków... s.88-89). Doświadczenia innych społeczeństw, zwłaszcza stosujących system dopłat inwestowanych w modernizację (indywidualne granty), także uzasadniają racjonalność takiego rozwiązania.
Byłoby to jedno z ogniw tworzenia sprawnego systemu, w którym seniorzy mogliby jak najdłużej żyć samodzielnie i niezależnie. Z badań CBOS-u w 2009 r. wynika, że 90% osób dorosłych chciałoby na starość pozostać we własnych mieszkaniach poddanych z czasem koniecznemu dostosowaniu do zmieniających się potrzeb. Jest to powrót do sprawdzonych w przeszłości sytuacji potwierdzających, że „starych drzew się nie przesadza“.

Ad. 3
Przy takim rozwiązaniu (budowa obiektów senioralnych dla kolektywnego zamieszkiwania) nie uniknie się –przynajmniej na razie- nieufności seniorów do zinstytucjonalizowanych form takiego zamieszkiwania, zwłaszcza że umieszczanie starszego członka rodziny w domu opieki postrzegane bywa jako postępowanie niejednoznacznie moralnie.
Jednakże dzisiaj realizowanych jest kilka modeli kolektywnego zamieszkiwania połączonego coraz częściej ze stosowną opieką, które często eliminują lub ograniczają stygmatyzowany społecznie ich odbiór.

Ad. 4
Budownictwo społeczne – co widać na przykładach innych krajów (Niemcy, Austria, USA, Australia)- charakteryzuje się różnymi typami inicjatyw, z których część zapewne można by zastosować także w Poznaniu. Por. Polska Unia Seniorów, która zamierza tworzyć w różnych miastach modelowe placówki opiekuńcze: Domy Spokojnej Jesieni Życia z Opieką. Wyznaczałyby one standard, wzorowany na holenderskim modelu, dla innych podmiotów samorządowych i prywatnych. Godna uwagi jest też inicjatywa typu co-housing, gdzie seniorzy dobierają się na zasadzie wspólnoty opartej o wybrane kryterium i wspólnie projektują obiekt z samodzielnymi mieszkaniami lub segmentami wokół wspólnej otwartej przestrzeni oraz powilonu z funkcją życia społecznego. Łączy się tu samodzielność zamieszkiwania z potrzebą usług domowych i zdrowotnych oraz życia we wspólnocie.

Ad. 5
Szerszym kontekstem uzasadniającym potrzebę rynkowego budownictwa dla seniorów jest fakt starzenia się społeczeństwa, w którego tempie Polska, a zwłaszcza pewne części kraju wyraźnie dominują. Do roku 2060 obecna liczba seniorów 5,5 mln podwoi się do 11 mln, zaś obciążenie utrzymania tej grupy przez ludzi w wieku produkcyjnym wzrośnie w stosunku do obecnego trzykrotnie (por.
http://www.bankier.pl/wiadomosc/Polacy-starzeja-sie-szybciej-niz-reszta-
Europy-7313396.html ) [Uwaga: jeśli wystąpi problem z otwarciem, spróbuj wyszukać bezpośrednio na stronie czasopisma].
Na dokonujące się przeobrażenia struktury demograficznej społeczeństw zwraca
się już od dawna uwagę, jak chociażby w Madryckim Międzynarodowym Planie Działania w Kwestii Starzenia się Społeczeństw (rezolucja ONZ 57/167 z 18 grudnia 2002 roku). Państwa członkowskie, w tym Polska, zobowiązały się do podejmowania działań w ramach trzech priorytetowych kierunków: – osoby starsze i rozwój; – promowanie zdrowia i dobrostanu w starszym wieku; – zapewnienie wspierającego środowiska życia.

Zjawisko starzenia społeczeństw potwierdza też Prognoza ludności na lata 2014 – 2050. GUS. Warszawa 2014. Mówi się o tym oczywistym dzisiaj trendzie również   w licznych lokalnych opracowaniach, o czym wspominamy wyłącznie dla porządku, a nie by przekonywać świadomych przecież sprawy i przekonanych już adresatów stanowiska MRS.

Sektor rynkowy ma duży potencjał rozwojowy, ale wymaga wcześniejszego wsparcia przez sektor publiczny, który zademonstruje wykonalność i opłacalność danych modeli budownictwa i mieszkalnictwa senioralnego.

Ad. 6
Wnosimy, by Miasto dało przemyślany impuls do rozwoju nowoczesnych form budownictwa dla Seniorów zarówno w ofercie społecznej, np. co-housing, jak też rynkowej, np. mieszkania i domy rozproszone geograficznie lub skupione w enklawach senioralnych, lecz na większych osiedlach wielo-pokoleniowych z ofertą mobilnej opieki domowej i różnych poziomów samodzielności, stosownie do zmieniających się z wiekiem potrzeb.
Widzimy celowość włączenia do tych działań studentów z opiekunami naukowymi dwóch kierunków Uczelni wyższych: Architektury – Politechniki Poznańskiej i Architektury Krajobrazu – Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, jako wyrazu współpracy międzypokoleniowej.

Dotychczasowe doświadczenia innych podpowiadają, że w Poznaniu powinno się zwrócić uwagę na przetestowane rozwiązania, by szukać efektywnych sposobów ułatwienia życia seniorom, których liczba w stosunku do wszystkich mieszkańców Poznania staje się coraz bardziej znacząca.
MRS zwraca uwagę, że tradycyjne, odizolowane i homogeniczne wiekowo ośrodki lub domy opieki należą dzisiaj do minionej już generacji obiektów mieszkaniowo-senioralnych kojarzącymi się z pojęciami gettoizolacji i skoszarowania.

Akcentujemy też   zapotrzebowanie seniorów na społeczną inkluzywność, tj. integrację, partycypację i solidarność międzypokoleniową, dostępność ruchową, czy nie mniej ważną – przystępność cenową. Szczegóły takich rozwiązań przynosi fachowa literatura.

Wyrażamy nadzieję, że powyższy wybór bogatej w sumie argumentacji przekonująco uzasadnia stanowiska MRS przedstawiane Władzom Miasta.

Przydatna literatura rozwijająca poruszone w stanowisku kwestie:

1. Kirejczyk Kazimierz, Brzeski Władysław, Kozłowski Edward, Budownictwo senioralne w Polsce: perspektywy rozwoju. Warszawa 2015, Reas. (Pełny tekst czytaj: http://mrs.poznan.pl/sytuacja-mieszkaniowa-seniorow-opracowanie/ )
2. Kozłowski Edward, Brzeski Władysław Jan, Kirejczyk Kazimierz, Seniorzy – nowy segment klientów na rynku mieszkaniowym. [Dok. online] [Dostęp: 2016-03-03][Dostępny:] http://www.reas.pl/komentarze/seniorzy-nowy-segment-klientow-na-rynku-mieszkaniowym
3. Miasta przyjazne starzeniu: przewodnik. Warszawa 2015, Respublica. ISBN:978-83-935211-7-3. (Pełny tekst czytaj: http://mrs.poznan.pl/miasta-przyjazne-starzeniu-przewodnik/ )
4. Wysocki Marek, Przestrzeń publiczna przyjazna seniorom: poradnik PRO. War-szawa 2015, Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich. ISBN: 978-83-65029-12-6 (Pełny tekst czytaj: https://www.rpo.gov.pl/sites/default/files/Poradnik_Przestrzen_publiczna_przyjazna_seniorom_2015.pdf 
5. Dziubińska Barbara, Okiem seniorki: Dom opieki to koszmar czy ratunek? In: ‚Polityka Seniorlna‘. Pismo samorządowców, aktywistów, pracowników sektora wsparcia spłecznego. 2016 Nr 1(2) s. 127-128. (Pełny tekst czytaj:
   http://zaczyn.org/wp-content/uploads/2016/01/PolitykaSenioralna_nr2_net.pdf )

6. Baran Andrzej (architekt, czł. grupy Arch50+), Senioralne budownictwo integrujące. In: ‘Polityka Senioralna’. 2016 Nr 1(2) s. 110-113. (Pełny tekst czytaj:
   http://zaczyn.org/wp-content/uploads/2016/01/PolitykaSenioralna_nr2_net.pdf )
7. Manifest programowy grupy Arch50+. In: ‘Polityka Senioralna’. 2016 Nr 1(2) s. 109. (Pełny tekst czytaj: http://zaczyn.org/wp-content/uploads/2016/01/PolitykaSenioralna_nr2_net.pdf  )
8. Przestrzenie starości. Red. nauk. Maria Zrałek. Sosnowiec: Oficyna Wydaw. ‚Humanitas‘. Wyż. Szk. Humanitas, 2012. ISBN: 97-83-61991-46-5. (Dostęp do ebooka: http://mrs.poznan.pl/rekomendowana-ksiazka-ebook-o-problematyce-senioralnej/ )
9. Polecamy też życzliwej uwadze Państwa stronę MRS traktowaną jako ‘bazę wiedzy’ zawierającą, m.in. teksty o mieszkalnictwie i budownictwie dla seniorów:
   http://mrs.poznan.pl/wpisy/potrzeby/mieszkalnictwo-dla-seniorow/ . 

Do wiadomości:

– Przewodniczący Rady Miasta Grzegorz Ganowicz
– Prezydent Miasta Poznania Jacek Jaśkowiak
– Radna Miejska do kontaktów z MRS Małgorzata Woźniak

Za przyjęciem stanowiska głosowało – 9 osób
Przeciw głosowało – 0 osób
Wstrzymało się od głosu – 0 osób
Przewodniczący MRS

/-/ Zdzisław Szkutnik

 

Załącznik: – Pismo Komisji Społecznej przy Okręgowym Zarządzie Stowarzyszenia
Polski Związek Działkowców w Poznaniu

 

Zob. też do pobrania prezentacja ppt ‚Mieszkania dla seniorów‚ TU