„Pełnię życia określa także starość obok młodości i dojrzałości. Czujemy się dobrze w blasku poranka i ciepła południa, nierozsądnym wszakże byłoby zaciągnąć zasłony, pozbawiając się w ten sposób spokoju wieczora”(Somerset Maugham)

 Starość jako jeden z etapów życia

        Podejście współczesnego świata do starości

Każdy z nas przygotowuje się do pełnienia różnych ról życiowych, nie jest jednak przygotowany do starości. Traktuje się ją jako coś wstydliwego, coś co jest raczej karą bądź porażką. Świat współczesny nie jest przygotowany do akceptowania starości. W mediach trwa nieustający festiwal młodości, starość to dla wielu pojęcie abstrakcyjne.

         Najczęściej występujące dolegliwości wieku podeszłego

Współcześnie we wszystkich społeczeństwach obserwowany jest wzrost liczby osób w wieku podeszłym, wynikający z postępu profilaktyki, wprowadzenia nowych metod terapeutycznych oraz poprawy warunków życia. Towarzyszą temu jednak trudne do rozwiązywania problemy związane z odrębnością wieku podeszłego od pozostałych okresów życia. Dotyczą one wielu aspektów: medycznych, psychologicznych i społecznych. Osoby starsze próbują radzić sobie z nimi poprzez uruchamianie nowych mechanizmów adaptacyjnych, które pozwalają im przetrwać. Osoby starsze częściej chorują i trudniej się je leczy. Zwiększa się liczba chorób internistycznych, neurologicznych, a także zaburzeń psychicznych. Jednak do pogorszenia funkcjonowania człowieka starszego nie jest konieczne pojawienie się takich zmian jak zaburzenie psychiczne czy otępienie. Wystarczy istnienie zaburzeń słuchu, wzroku i ograniczenia aktywności co przekłada się na wzrost poczucia zagrożenia w związku z narastającą niesprawnością fizyczną. Mechanizmy obronne redukujące lęk dotychczas skutecznie, stają się niewydolne w obliczu skumulowanej obecności negatywnych wydarzeń życiowych jak pogorszenie się sytuacji materialnej, utrata pozycji społecznej, ograniczenie kontaktów towarzyskich, poczucia utraty osobowości i objawów związanych z zniedołężnieniem. Często obserwuje się zawężenie zainteresowań i koncentracji wyłącznie na problemach związanych z najbliższym otoczeniem i podstawowym funkcjonowaniem, jak dom, ciało, jedzenie, czy czynności fizjologiczne. Wzrasta myślenie egotyczne, hipochondryczna interpretacja życia, a depresyjne oceny przesłaniają świat. Częstość występowania zespołów depresyjnych w populacji po 65 roku życia wzrasta do 20%. Narastają zaburzenia pamięci związane z wiekiem, a u około 8 – 10% osób występują zespoły otępienne. W tej sytuacji diagnozowanie dolegliwości i chorób wywołanych licznymi wzajemnie na siebie oddziaływującymi czynnikami etiologicznymi jest stosunkowo trudne, wymaga kompleksowego i interdyscyplinarnego podejścia do wszystkich problemów zdrowotnych ludzi w wieku starszym. Często, ze względu na występującą polipatologię, polipragmazję przekracza to możliwości jednego specjalisty.

         Jak przygotować społeczeństwo do starości

Starzenie się jest nieuchronnym faktem biologicznym i społecznym i tego zmienić się nie da, jakkolwiek można zwolnić proces starzenia się organizmu ludzkiego i psychiki. W dużej mierze od nas samych zależy, czy nasza starość długo będzie zdrowa, sprawna i aktywna tak pod względem fizycznym jak i intelektualnym, a nasze życie do końca wypełnione treścią i satysfakcjonujące. Osiągnąć to możemy, pod warunkiem wprowadzenia właściwie pojętej profilaktyki geriatrycznej już od wczesnej młodości. Dlatego ważne jest  wykrywanie i leczenie chorób przewlekłych i zapobieganie rozwojowi miażdżycy, która praktycznie decyduje o długości życia.

Żyjemy w bardzo trudnych czasach dla ludzi starszych. Skutkuje to wyraźną dyskryminacją osób starszych. Współczesne społeczeństwo, nastawione przede wszystkim na sukces zapomina o osobach w wieku podeszłym. Nie zauważa się że starość i wszystkie z tym związane niedogodności, a także śmierć są niestety faktem nieuchronnym i dotykają każdego z nas teraz bądź w najbliżej przyszłości. Dlatego też bardzo ważną rzeczą jest przygotowanie społeczeństwa do starości. Wymaga to od wielu środowisk znacznie większego zaangażowania w rozwiązywaniu problemów geriatrycznych. Z medycznego punktu widzenia konieczne są działania zmierzające do usprawnienia i rozszerzenia opieki nad ludźmi w podeszłym wieku. W opiece tej ważna rola przypada lekarzowi geriatrze, których niestety jest za mało w stosunku do potrzeb. Być może opieka nad starszym pacjentem, szczególnie w końcowej fazie choroby nie zawsze jest wystarczająco satysfakcjonująca dla lekarza.

         Zadania medycyny geriatrycznej

Zadaniem szeroko pojętej medycyny geriatrycznej, nie jest leczenie starości, lecz chorób nękających starszych ludzi z uwzględnieniem ich biologicznej odmienności. Należy mieć świadomość, że za każdym zniszczonym przez starość ciałem, kryje się żywy, czujący człowiek, często pogrążony w rozpaczy, żalu, z uczuciem beznadziejności, strachu przed bólem i śmiercią, ale również mający swoje pragnienia i plany życiowe. To właśnie  przez nasze działania możemy pomagać im w walce ze starością, chorobą i samotnością, jak również przekonywać ich, że starość – ostatnia faza naszego życia – warta jest tego, by ją godnie przeżyć.

         Co determinuje jakość starzenia

Całokształt problemów somatycznych, psychosocjalnych  i duchowych, jak i stopień zaspokojenia wielorakich potrzeb ludzi starszych determinują jakość  starzenia się ludzi. Potrzeby te pomagają zrozumieć ważność całej osobowości człowieka w procesie starzenia, który doświadcza nie tylko cierpienia ciała, ale także umysłu i duszy. Chory w podeszłym wieku potrzebuje poczucia bezpieczeństwa w zakresie swojego zdrowia, wymaga także miłości, troski i spokoju. Pośpiech i  nerwowość powoduje, że chory zamyka się w sobie, czuje się coraz bardziej wyalienowany i bezużyteczny. Jakość życia i starzenia się człowieka zależy także od tego jak on sam funkcjonuje w otaczającej rzeczywistości. W tym względzie człowiek starszy potrzebuje obecności swoich bliskich, pragnie ich obecności również w czasie umierania.

         Model skutecznej opieki nad osobami w wieku podeszłym

Opieka nad osobą starsza musi mieć charakter holistyczny, czyli powinna być nastawiona na leczenie człowieka, a nie wyłącznie określonego schorzenia. Kompleksowa opieka zespołu geriatrycznego, złożonego z lekarzy różnych specjalności, pielęgniarek, psychologa, rehabilitanta oraz pracownika socjalnego daje gwarancję właściwego zaspokajania potrzeb fizycznych, psychicznych i socjalnych osoby w wieku podeszłym, a także pozwala pomóc  rodzinie pacjenta, zagubionej w okresie choroby bliskiej osoby. Istotnym elementem tej opieki jest jej realizacja również w warunkach domowych, bowiem często ze względu na stan zdrowia, a także określone bariery architektoniczne pacjent nie jest w stanie przybyć osobiście do poradni geriatrycznej.

Warto zatem rozwijać kompleksową formę opieki geriatrycznej. Jest to inwestycja w nas samych, bo przecież wszyscy się kiedyś zestarzejemy.

Dr n. med. Anna Jakrzewska – Sawińska

Kierownik Poradni Geriatrycznej

przy WSWOP „Hospicjum Domowe”

w Poznaniu