Rola senioralnego środowiska działkowców i UTW w lokalnej społeczności gmin i miast Wielkopolski (konspekt prezentacji)

Nowelizacja ustawy o samorządzie terytorialnym z jesieni 2013 r. wprowadziła możliwość uczestniczenia działkowców w Gminnych/Miejskich Radach Seniorów. Poprzez udział w tych Radach można lepiej dbać o status seniora w środowisku, a tym samym o pozycję ogrodów działkowych jako miejsc przyjaznych seniorom.
Poniżej publikujemy konspekt prezentacji podejmującej tę kwestię.

Nasze społeczeństwo się starzeje – to już niemalże truizm
•    W Poznaniu osoby po 60 roku życia stanowią 21,5% mieszkańców, czyli 123,5 tys. (do 2030 r. zwiększy się o 32%, a jednocześnie spadnie liczba mieszkańców poniżej 500 tys. Co drugi-trzeci mieszkaniec będzie seniorem
•    W Wielkopolsce seniorzy dzisiaj to 18% populacji, 624,1 tys. osób (do 2030 r. trend będzie zbliżony jak w Poznaniu)
•    Udział osób starszych w całości populacji stale rośnie, natomiast rodzi się proporcjonalnie o wiele mniej dzieci

Czego brakuje i jakie czekają zadania
•    Brakuje odpowiedniego rozpoznania i reagowania na potrzeby seniorów w różnych aspektach ich życia w mieście
•    Podstawowe czekające zadania:
– zmierzenie się ze zjawiskiem dyskryminacji (ageizmu) ze względu na wiek
– praca nad rozwojem solidarności międzypokoleniowej
– zmiana w zakresie społecznej świadomości (redefinicja pojęcia starości oraz społecznej roli młodości)

Redefinicja pojęć
•    Odczarowanie toksycznego kultu młodości i skierowanie uwagi oraz energii społecznej na naturalny proces dojrzewania, starzenia się i pomocy wzajemnej, międzypokoleniowej (zwalnianie z pracy seniorów i zastępowanie ich młodymi, wolontariat kompetencji)
•    Zmiana cezur czasowych dla pojęcia senior oraz podjęcie walki z ageizmem (dyskryminacją ze względu na wiek, naruszenie konstytucji RP) – zakres, zob. następny slajd

Dyskryminacja (ageizm=Age=wiek)
•    Zestaw uprzedzeń, przekonań, stereotypów mających swe podstawy w biologicznym zróżnicowaniu ludzi w związku z procesem starzenia się.
W życiu codziennym wyraża się:
– problemami na rynku pracy (z jej utrzymaniem lub znalezieniem)
– lekceważeniem , paternalizmem (nadopiekuńczością), protekcjonalnością, zaniedbywaniem – por. usługi medyczne: odmowa pomocy, ograniczenie dostępu do badań profilaktycznych

Co zrobić, by nasze miasto (gmina) stało się przyjazne starzeniu?
➢    Zgłosić Miasto do zapoczątkowanej w 2010 roku Sieci Miast
i Gmin Przyjaznych Starzeniu Światowej Organizacji Zdrowia (World Health Organization, WHO) tworzonej jako reakcja na wzrastające tempo starzenia społeczeństw na świecie
➢    Podjąć stosowne działania w ramach Miejskiej Rady Seniorów, np.:
przygotować roczną kampanię informacyjno-promocyjną poprawiającą wizerunek seniora 60+

W tych dwóch kierunkach pójdą dalsze nasze rozważania

1. Sieć miast przyjaznych starzeniu

Sieć miast/gmin przyjaznych starzeniu
•    Zaskakuje fakt, że żadne polskie miasto nie należy jeszcze do sieci WHO (wniosek MRS w Poznaniu !)
•    Tymczasem program realizowany jest już w ponad 1000 miastach i gminach 27 krajów (m.in. Kanadzie, Irlandii, Słowenii, Hiszpanii,
Portugalii, Federacji Rosyjskiej, USA, Wielkiej Brytanii i Francji)
•    Celem programu jest poprawa czynników środowiskowych i społecznych mających wpływ na procesy aktywnego i zdrowego starzenia się
•    Nadrzędnym celem sieci jest pomoc w tworzeniu miejskich środowisk, w których warunki są dostępne i dostosowane do potrzeb osób starszych

Obszary tematyczne pracy nad rozwojem tego typu miasta
•    Istnieje osiem podstawowych obszarów:
①    transport
②    mieszkalnictwo
③    partycypacja społeczna/obywatelska
④    szacunek, integracja społeczna (m.in. lokalne międzypokoleniowe centra społecznościowe), przeciwdziałanie dyskryminacji wiekowej (ageizm)
⑤    zatrudnienie
⑥    komunikacja (werbalna i niewerbalna)
⑦    pomoc społeczna i służba zdrowia
⑧    przestrzenie publiczne i budynki

Podstawowe kroki w tworzeniu miasta przyjaznego starzeniu
•    Pierwszym krokiem w rozwijaniu miasta przyjaznego starzeniu jest tworzenie możliwości udziału osób starszych w dyskusji o ich realnej sytuacji i potrzebach, by bezpośrednio u źródła czerpać informacje o podstawowym znaczeniu dla decyzji dot. miejskich polityk
•     Instytucjonalnie co nią może być?
Miejska Rada Seniorów, która w Międzychodzie istnieje – zdaje się – od 3 lat
(wrócimy przy omawianiu drugiego kierunku)
Podstawowe kroki w tworzeniu miasta przyjaznego starzeniu
•    Drugim krokiem będzie zwrócenie się do Burmistrza, by wystosował wniosek do WHO (na ręce Koordynatorki Sieci Miast: Kristine Goulding) z zobowiązaniem się i deklaracją przystąpienia danego miasta do cyklu ciągłego doskonalenia wspomnianej sieci
•    Aplikację można złożyć onlie, adres:
http://who.int/ageing/projects/application_form/en/

Czego oczekuje who od aplikującego miasta?
•    Spełnienia czterech warunków:
①     Ustanowienia mechanizmów angażujących osoby starsze w cykl przystąpienia do sieci
②     Podnoszenia zastanego poziomu przystosowania Miasta do potrzeb osób w każdym wieku
③    Stworzenia 3-letniego planu działania na rzecz podniesienia zastanego poziomu przystosowania Miasta i jego społeczności do potrzeb osób w każdym wieku, starzenia się
④     Identyfikacji wskaźników monitorowania postępów (ewaluacji) planu działania

Co otrzyma beneficjent jako członek Sieci miast przyjaznych?
•    Otrzyma sposobność:
①    kontaktu z globalną siecią ekspertów (urzędników, kierowników projektów, naukowców i ludzi starszych)
w zakresie różnych aspektów starzenia się
②    dostępu do najnowszych wiadomości i materiałów dot. podnoszenia jakości życia w Mieście, projektów, spotkań
i imprez
③    wsparcia w pracy nad opracowaniem strategii działań oraz rozwojem i wdrażaniem rozwiązań dot. przystosowania Miasta do potrzeb wszystkich grup wiekowych
④    udział w dyskusji o najlepszych praktykach w zakresie wdrażania i pokonywania wyzwań dot. rozwoju miasta przyjaznego starzeniu

Drugi kierunek naszych rozważań

2. Gminna / Miejska rada seniorów

Podstawy prawne Gminnych (miejskich) rad seniorów
•    Seniorzy stanowią coraz liczniejszą i ważniejszą grupę obywateli, których głos powinien być brany pod uwagę. Do 2035 r. udział osób w wieku 60+ przekroczy ¼ liczby mieszkańców kraju, ludzi o dużym potencjale społecznym, ale też o szczególnych potrzebach i oczekiwaniach
•    Od grudnia 2013 r. samorządy w całym kraju mogą powoływać Gminne (Miejskie) Rady Seniorów (dalej: RS). Nie jest to obowiązkowe, ale ustawa do tego zachęca

Podstawy prawne Gminnych (miejskich) rad seniorów
•    „Gmina sprzyja solidarności międzypokoleniowej oraz tworzy warunki do pobudzania aktywności obywatelskiej w społeczności lokalnej” – wynika z zapisu nowelizacji.
RS ma więc zwiększać udział osób starszych w życiu lokalnych społeczności
•    Podstawy prawne dla funkcjonowania Rad Seniorów (RS) zawiera nowelizacja ustawy o samorządzie z 11 października 2013 r., która weszła w życie 30 listopada 2013 r.
•    RS będą mogły powstawać także przy jednostkach pomocniczych gmin, np. sołectwach, dzielnicach lub osiedlach – musi to jednak zaakceptować gmina.

Funkcje i organizacja rad seniorów
•    Ta nowa instytucja będzie partnerem i doradcą dla samorządów gminnych (rady gminy, organu wykonawczego- wójt, burmistrz, prezydent). Jej funkcje zostały poszerzone do: konsultacyjnej, doradczej i inicjatywnej
•    Statut RS, tryb wyłaniania jej składu oraz kompetencje i zasady działania będą określać rady gminy w drodze uchwały
•    Gminna/Miejska RS będzie mogła powstawać
z inicjatywy: – Rady Gminy/organu wykonawczego lub – na wniosek zainteresowanych środowisk (NGO, UTW, grup seniorów)

Funkcje i organizacja rad seniorów
•    RS ma reprezentować interesy i potrzeby starszych mieszkańców wobec władz samorządowych oraz formułować opinie dot. strategicznych i bieżących planów rozwoju gminy. Dlatego powinien to być zespół o cechach „wolontariatu kompetencji”

RS a polityka senioralna państwa

RS to jeden z elementów budowania nowych filarów „polityki senioralnej” państwa na lata 2014 – 2020, którą współtworzył Parlamentarny Zespół ds. Uniwersytetów Trzeciego Wieku (przewodn. poseł PO Michał Szczerba)
Seniorzy, to dla polityków tzw. milcząca większość. I tu pytanie:
czy nadejdzie taki czas, kiedy realne potrzeby seniorów zaczną być brane pod uwagę, choćby przez polityków lokalnych?

Rola UTW w kształtowaniu polityki senioralnej miasta, gminy, państwa
•    Głos prof. Ireny Lipowicz – Rzecznika Praw Obywatelskich:
„Chciałabym prosić uniwersytety trzeciego wieku, żeby organizowały spotkania z kandydatami do władz samorządowych.
Zachęcam do korzystania z materiałów, jakie można pobrać z naszej strony internetowej, […] możemy pomóc w zastanowieniu się, o co należałoby pytać kandydatów do samorządów, bez względu na ich orientację polityczną, żeby w przyszłości naprawdę poprawić sytuację osób starszych.” [z wywiadu dla „UTW bez granic” Nr 2, grudzień 2013]

Szacunek dla osób starszych
•    „Traktowanie osób starszych z szacunkiem, to nie jest kwestia dobrej woli ani łaski wobec nich. To konstytucyjny obowiązek” (prof. Irena Lipowicz, Rzecznik Praw Obywatelskich, tamże)

Rola UTW w kształtowaniu polityki senioralnej miasta, gminy, państwa
•    Na koniec o wybranych kierunkach działania UTW zarekomendowanych przez Ogólnopolską Konferencję UTW, jaka miała miejsce w Sejmie RP 16 grudnia 2013 roku:
➢    „UTW będą promować wśród swoich członków rekomendacje sformułowane w dokumencie pn. ‘Założenia Długofalowej Polityki Senioralnej w Polsce na lata 2014-2020’ i włączać je do planów działania swoich UTW

Rola UTW w kształtowaniu polityki senioralnej miasta, gminy, państwa, cd.
➢    W gminach, w których powołano wcześniej gminną radę seniorów mającą jedynie charakter doradczy i/lub konsultacyjny, UTW wykażą wolę rozszerzenia jej charakteru, zgodnie z zapisem ustawy, o funkcje inicjatywne
➢     Ogólnopolskie Porozumienie UTW oraz Parlamentarny Zespół ds. UTW włączą się w przygotowania organizacyjne oraz promować będą powołanie w Polsce Obywatelskiego Parlamentu Seniorów – jako krajowego przedstawicielstwa osób starszych

Rola UTW w kształtowaniu polityki senioralnej miasta, gminy, państwa, cd.
➢    UTW w trybie konsultacji społecznych przedłożą propozycje sposobu wyboru delegatów do Obywatelskiego Parlamentu Seniorów.”

•    Pozwolę sobie przyjąć założenie, że w zarysowanym kontekście znacząca rola UTW w środowisku społecznym, jego zabiegi o kształtowanie postaw obywatelskich oraz dbałość o równe z innymi traktowanie osób starszych nie powinny budzić wątpliwości. Wydaje się, że teorię przygotowano dobrą, ale wiemy też, jak wiele zależy w realizacji od ludzi…

Literatura zalecana (1)
➢    Kwartalnik „Magazyn Miasta.” (Kultura/Ludzie/Przestrzeń)
Nr 3/2013 – cała zawartość numeru.
➢    Starsi ludzie tak jak my. Rozmowa z prof. Ireną Lipowicz, Rzecznikiem Praw Obywatelskich. „UTW bez granic” Nr 2/grudzień 2013 s.2-3.
➢    Deklaracja Końcowa Ogólnopolskiej Konferencji UTW: Uniwersytety Trzeciego Wieku wobec wyzwań polityki senioralnej pod honorowym patronatem Marszałka Sejmu RP. Sejm RP, 16 grudnia 2013 r.
➢    Starczewski Bartosz, Gminne rady seniorów – samorządy przekonają się do nowej instytucji? [online]. [Dostęp: 2014-01-20] [dostępny www] http://www.samorzad.lex.pl/czytaj/-/artykul/gminne-rady-seniorow–samorzady-przekonaja-sie-do-nowej-instytucji

Literatura zalecana (2)
➢    Gazeta senioralna „M-Łodzi Duchem dla Łodzi”
nr grudniowy za 2013, od s. 18 – Miasta przyjazne starzeniu
Dostępna online: https://dl.dropboxusercontent.com/u/54771299/Publikacja.pdf

Zdzisław Szkutnik

Źródło