Na ile potrzeby osób starszych są rozumiane? Czy seniorzy chodzą do kina, teatru, opery, biorą udział w wydarzeniach artystycznych, czytają książki? W jaki sposób można poprawić przepływ informacji o przedsięwzięciach kulturalnych? Jak zachęcić pokolenie ludzi starszych do aktywności w dziedzinie kultury? Nad tym zastanawiali się członkowie Miejskiej Rady Seniorów w Poznaniu podczas kolejnego posiedzenia 4 kwietnia w siedzibie Wydziału Zdrowia i Spraw Społecznych Urzędu Miasta.

 W spotkaniu wzięli udział przedstawiciele instytucji kulturalnych – teatrów, bibliotek, uniwersytetów trzeciego wieku, Filharmonii Poznańskiej, sieci ogrodów działkowych zrzeszających seniorów, organizacji pozarządowych, domów kultury, klubów seniora oraz innych podmiotów odpowiedzialnych za przygotowywanie i realizację oferty kulturalnej, adresowanej między innymi do tej grupy mieszkańców stolicy Wielkopolski. Był Jędrzej Solarski, wiceprezydent Poznania, Dorota Potejko, zastępca dyrektora Wydziału Zdrowia i Spraw Społecznych UM, prof. dr hab. Stanisław Dylak z Zakładu Pedeutologii na Wydziale Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, a także dziennikarze zajmujący się upowszechnianiem inicjatyw kulturalnych i obywatelskich. Gości przywitał dr Zdzisław Szkutnik, przewodniczący Miejskiej Rady Seniorów.

Foto Andrzej Piechocki

91,4% osób starszych powyżej 65 roku życia nie pracuje, a wśród niecałych 9% zatrudnionych prawie połowę stanowią emeryci. Około 14% osób w tym wieku jest zagrożonych ubóstwem materialnym (mieszkaniowym, dochodowym itd.). Tylko 31% seniorów wyraża zadowolenie ze swojej sytuacji finansowej – donosi badanie Głównego Urzędu Statystycznego z roku 2012 pod nazwą „Jak się żyje osobom starszym w Polsce”, które omówił Piotr Frydryszek, członek Miejskiej Rady Seniorów.

Obraz aktywności osób powyżej 65 roku życia w Polsce na przykładzie badania GUS pod taką właśnie nazwą, także z 2012 roku, ukazuje sposób życia ludzi starszych oraz trudności, jakie temu stylowi egzystencji towarzyszą. Osoby powyżej 65 roku życia częściej niż ludzie z innych grup wiekowych spędzają czas na korzystaniu ze środków masowego przekazu (głównie z telewizji), zaś najmniej czasu poświęcają swoim zainteresowaniom i pasjom. 61,4% osób powyżej 65 roku życia przyznało, że nie należy do żadnej organizacji pozarządowej. Seniorzy, jeżeli angażują się w aktywność społeczną, najczęściej wybierają grupy religijne.

Aż 89% badanych osób powyżej 65 roku życia przyznało, że nie chodzi do kina, 87% – że nie chodzi do teatru i na koncerty, 88% nie zwiedza muzeów i wystaw, tyle samo nie odwiedza bibliotek, a 93% nie czyta prasy w wersji elektronicznej[1]. Do prasy drukowanej seniorzy też nie zawsze mają dostęp, gdyż w obliczu skrajnie trudnej sytuacji materialnej stają przed dylematem: kupić chleb czy gazetę?

Sytuacja osób starszych na rynku pracy jest szczególnie trudna. Nie wynika to z faktu, że ta grupa ludzi nie jest zdolna bądź nie chce podejmować zatrudnienia, ale z zatrważająco niskiej liczby ofert pracy dla nich. Tak jak w wielu innych sferach życia, tak i w dziedzinie rynku pracy dominuje kult młodości, szybkości w działaniu, sprawności i siły. Człowiek starszy spychany jest w nurt społecznego nieistnienia. Nikogo nie interesuje, że nie ma za co żyć. Polska pod względem aktywności zawodowej seniorów jest na jednym z ostatnich miejsc wśród innych krajów Unii Europejskiej.

Do największych barier związanych z uczestnictwem osób starszych w życiu kulturalnym zalicza się zła sytuacja zdrowotna i materialna, brak umiejętności korzystania z nowoczesnych technologii, nie rozpoznanie rzeczywistych potrzeb seniorów (wiele wydarzeń jest organizowanych bez rozeznania, czy osoby starsze w ogóle zainteresują się nimi). Z badań wynika ponadto, że ludzie starsi wolą brać udział w festynach, jarmarkach, widowiskach kabaretowych aniżeli w spotkaniach autorskich czy wystawach malarstwa i fotografii.

W związku z powyższym rodzi się pytanie: co można zrobić, aby zwiększyć uczestnictwo ludzi starszych w kulturze? Należy zacząć od organizacji darmowych wydarzeń z uprzejmą i pomocną obsługą, bo ona również ma dla seniorów kluczowe znaczenie. Jeśli przedsięwzięcia są odpłatne – wprowadzić ulgi. Poprawić skuteczność informowania o wydarzeniach kulturalnych (często informuje się o danej inicjatywie jeden raz i w dzień imprezy). Używać różnych kanałów informacyjnych (media, ulotki, plakaty, komunikaty w miejscach publicznych i wici przekazywane za pośrednictwem rad osiedli).

– Kapitalną rolę do odegrania mają liderzy z klubów seniora, którzy mogą się posługiwać tak zwaną „pocztą pantoflową”, ale nie tylko, bo mogą również zaangażować w propagowanie wydarzeń przychodnie lekarskie, rady osiedli itp. Należy szukać tych miejsc, które sprzyjają preferowanym zachowaniom w odbiorze informacji – powiedział Piotr Frydryszek.

Z kolei Michał Mękarski, socjolog z Instytutu Kulturoznawstwa UAM, omówił projekty realizowane przez Regionalne Obserwatorium Kultury – Centrum Badawcze UAM – projekt pod nazwą „Po co seniorom kultura – badania kulturalnych aktywności osób starszych” i projekt „Osoby w wieku 50+ a rozwój kapitału społecznego. Diagnoza i ewaluacja wielkopolskich inicjatyw senioralnych”. Pierwszy z wymienionych projektów wykazał, że dla 63% ankietowanych uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych jest ciekawą i miłą formą spędzania czasu wolnego. Udział w nich uniemożliwia im brak pieniędzy (52%) oraz zły stan zdrowia (48%). Brak czasu zgłosiło tylko 15% badanych.

Odwołano się także do badań zrealizowanych w 2011 roku w Poznaniu na potrzeby Centrum Inicjatyw Senioralnych. Tu 41% osób starszych przyznało, że w ogóle nie uczestniczy w wydarzeniach kulturalnych organizowanych na terenie Poznania, zaś około 18% bierze w nich udział średnio dwa razy do roku. Najmniej zadowolone z oferty kulturalnej Poznania są osoby powyżej 70 roku życia.

Mękarski zwrócił uwagę, że uczestnictwo osób starszych w kulturze pełni różne role: między innymi pozwala zwiększyć wiarę w siebie (rola terapeutyczna), daje szansę spotkania z ludźmi, a tym samym umożliwia przezwyciężenie samotności. Dostrzeżono, że problem braku uczestnictwa w kulturze nie dotyczy wyłącznie pokolenia ludzi starszych, lecz również osób młodych, po 25 i 30 roku życia. Polacy coraz rzadziej odwiedzają muzea, teatry i opery, częściej kino. Najwięcej czasu spędzają przed komputerem.

Osoby powyżej 65 roku życia stanowią 18% ogółu mieszkańców Poznania. Prognozy przewidują, że do roku 2035 ta grupa wiekowa zwiększy się o 30%, co oznacza, że jedną czwartą mieszkańców Poznania będą stanowiły osoby powyżej 65 lat. Jeszcze bardziej zwiększy się grupa ludzi powyżej 85 roku życia. Dlatego konieczne jest wypracowanie rozwiązań, które stworzą możliwość aktywnego uczestnictwa w życiu kulturalnym nie tylko osobom powyżej 50 roku życia (o czym mówi się bardzo często), ale również osobom, które ukończyły 70 i 80 rok życia, bo one przecież także, wcale nie w mniejszym stopniu niż osoby 50+, potrzebują kontaktu z ludźmi i ciekawych (dostosowanych do wieku oraz poziomu sprawności fizycznej i intelektualnej) form spędzania czasu wolnego.

Karolina Kasprzak

[1] Źródło: Miejska Rada Seniorów – opracowanie badań GUS przygotowane na podstawie publikacji Tomasza Schimanka i Zbigniewa Wejmana „Aktywni seniorzy. Inspirator dla organizacji” wydanej z inicjatywy Instytutu Spraw Publicznych. Autor opracowania: Piotr Frydryszek.

Artykuł ukaże się też w wydaniu majowym ‚Filantropa‚, s. 5. Zob. TU